Wee Wehe. Afl. 5) Els eruit, Elsje erin.

In het bos van Wehe den Hoorn staan veel elzen.

Wehe den Hoorn, 9 augustus 2017. Elzenbos. Inmiddels om duistere redenen geheel met de grond gelijk gemaakt. Foto: Blogwachter.

De els - alnus glutinosa, oftewel: 'Gewone els' - is een inheemse boom, van de berkenfamilie.

Verkregen via: https://www.wilde-planten.nl/zwarte%20els.htm

Elzenhout is opvallend rood van kleur en is onder water opvallend duurzaam.
Het hout wordt dan ook vooral gebruikt voor heipalen.
Een els kan tot honderdzestig jaar oud worden, maar de elzen in het bos van Wehe zijn pas enkele tientallen jaren oud.

Blad, bloeiwijze en vrucht van de els. Afbeelding verkregen via: https://www.wilde-planten.nl/zwarte%20els.htm

'Alnus' betekent door water gevoed.
Na de es was(!) de els dan ook de meest voorkomende boomsoort in dit langs de Hoornse vaart gelegen bos. 
Dit was vooral goed nieuws voor de vogels.
Want de meest algemene elzensoort, de zwarte els, staat in de top tien van de Vogelbescherming:

Top tien vogelvriendelijke bomen. Verkregen via: https://www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/tuininrichting/vogelvriendelijke-beplanting

Desondanks worden de elzen in het bos van Wehe op dit moment massaal gekapt. 
Op 9 augustus waren verreweg de meeste elzen al oranje gemarkeerd:

Wehe den Hoorn, 9 augustus 2017. Oranje gemarkeerde essen. Vrijwel geen enkele es krijgt het stempel 'toekomstboom'. 

Uitdunnen doe je om te voorkomen dat bomen te dicht bij elkaar staan.
Zo geef je één zorgvuldig geselecteerde boom de kans om tot volle wasdom te komen.
Gek genoeg blijken in het bos te Wehe naar schatting negen van de tien elzen oranje gemarkeerd. 
Met 'zorgvuldig' uitdunnen kan dit dus niets te maken hebben.
Op 5 september 2017 blijken - waar de oogstmachine al is langs geweest - dan ook vrijwel alle in het bos aanwezige elzen gekapt.
De gekapte elzen zijn te herkennen aan de rode kleur van het hout:

 

Wehe den Hoorn, 5 september 2017. Gekapte elzen zijn van essen te onderscheiden door de rode kleur van het hout.

Het valt niet mee om een logische verklaring te vinden voor massale elzenkap 'ten gevolge van de essentaksterfte'.
Stonden de elzen de oogstmachine misschien in de weg?
Om dit te onderzoeken ga ik op zoek naar de overgebleven stronken van de gekapte essen.
Een speciaal voor de oogstmachine aangelegde toegangszone ziet er ongeveer zo uit:

Dingebos te Uithuizen, 10 augustus 2017. Parallel over de bosbodem geschakelde boomstammetjes ten behoeve van soepele doorgang oogstmachine.

Om te voorkomen dat de banden kuilen veroorzaken worden boomstammetjes parallel over de bodem van het bos geschakeld.
Maar de restanten van de in grote aantallen gekapte elzen blijken overal te staan:

Wehe den Hoorn, 5 september 2017. Restant elzen, te herkennen aan de rode kleur van het hout.

Stammen en takken liggen er ordeloos omheen, en sommige stronken staan zelfs helemaal vrij.
Deze elzen lijken niet in de voor de oogstmachine noodzakelijke drie meter brede toegangszones te staan.
Daarbij staan er naar verhouding nauwelijks meer elzen overeind.
Al gebiedt de eerlijkheid me te zeggen dat een enkele geluksvogel de oogstmachine wel degelijk overleefde:

Wehe den Hoorn, 5 september 2017. Een (zeldzame!) door de oogstmachine gespaarde els.

Maar uiteindelijk blijkt zelfs het merendeel van de blauw gemarkeerde bomen alsnog te worden gekapt:

Wehe den Hoorn, 5 september 2017. Blauw gemarkeerd, maar toch gekapt.

Waarom eigenlijk?
In verband met de veiligheid moeten de zieke essen natuurlijk massaal worden gekapt.
Dat is al erg genoeg, zou je zeggen.
Reden te meer om andere boomsoorten voorlopig te sparen, nietwaar?
Ook omdat de in het bos aanwezige elzen vermoedelijk nog honderd jaar mee kunnen.
Ze lijken gezond, en hebben het langs de Hoornse vaart prima naar hun zin.
Daarbij is de els voor de door de massale kap toch al zo geplaagde vogels een bijzonder nuttige boom.

Afbeelding verkregen via internet. "De levensboom".

Ook boswachters blijken de els te waarderen.
Net als overigens de in het Dingebos te Uithuizen massaal gekapte eiken.
Want bij eventuele herbeplanting blijkt de keus vaak uitgerekend op eiken en elzen te vallen:

Boswachter Dirk van den Brink, in een krantenartikel over de Achterhoek, door Sjoerd van der Werf, Zelhem/Didam, verkregen via: http://www.bomenkapmeldpunt.nl/beleid/massale-kap-van-de-zieke-es-echt-nodig/

Vrijwel alle oude elzen eruit, om vervolgens weer nieuwe elzen aan te planten?!
Grote kans immers dat de keus (wederom?) op de els zal vallen, zodra Wehe in aanmerking komt voor herbeplanting van de op veel plekken bijna volledig kaalgeslagen percelen.
De els gedijt immers goed te Wehe den Hoorn.
Kortom: Els eruit, en Elsje erin.
Een tweede leg voor het bos te Wehe!

En in Uithuizen, waar geen elzen stonden, maar wél veel volwassen en minder volwassen eiken, zal waarschijnlijk gekozen worden voor herbeplanting met eikjes. 
Van elders aangevoerd, dat moet er wel bij.
Terwijl er volgens boswachters de komende jaren niet eens genoeg gekweekte boompjes beschikbaar zijn om alle 'door de essentaksterfte' ontstane gaten op te vullen.
Om over de hoge kosten - aanschaf, vervoer, planten - van herbeplanting nog maar te zwijgen.

Snapt iemand het nog?

Beter tien eiken in de hand en één in het bos?

Dingebos te Uithuizen, 2 september 2017. Gekapte niet-es. 
Foto: Blogwachter

De eik is een kanjer.
Een echte overlever, waar je U tegen zegt.
Als dier zou de eik op de plek van de tijger staan, of de leeuw.
Zonder ingrijpen van de mens kunnen eiken dan ook héél erg oud worden.
Wel zo'n 1000 jaar.
Onderstaande 'Ivenack' eik is vermoedelijk een slordige 800 jaar.

Eén van de Ivenack eiken in Noord-Oost Duitsland. Vermoedelijk ongeveer 800 jaar oud. Foto verkregen via internet.

Maar de eiken op het Hogeland lijken weinig kans te maken op de eeuwigheid.
Want bij de massale bestrijding van de essentaksterfte lijkt Staatsbosbeheer in één moeite door het leeuwendeel van de eiken mee te nemen.

Het Dingebos te Uithuizen, 26 juli 2917. Op de achtergrond voornamelijk essen, al dan niet blauw gemarkeerd. Op de voorgrond: eiken. Foto: Blogwachter.

Natuurlijk: soms moet het bos worden uitgedund.
Want ook twee te dicht bij elkaar staande eiken belemmeren elkaar in de groei.
Leeuwen en tijgers zijn immers solitaire dieren.
Daarbij kan een hedendaagse eik bijvoorbeeld de pech hebben om uitgerekend in de voor de oogstmachines noodzakelijke drie meter brede doorgangszones te staan.
Maar dit alles verklaart niet het opvallend grote aantal gekapte eiken in het Dingebos te Uithuizen.

Het Dingebos te Uithuizen, 26 juli 2917. Stapeltje niet-essen, met elzen en eiken. Foto: Blogwachter.

"Het blijft bos", zeggen de boswachters geruststellend.
Hoewel de brandnetels aanvankelijk als excuus worden aangevoerd om het terrein een tijd braak te laten liggen, hoor ik uiteindelijk van een boswachter dat er de komende jaren domweg onvoldoende bomen beschikbaar zijn voor het herplanten.
Eerst moeten de boompjes namelijk ergens gekweekt worden, waarna ze tenminste enkele jaren moeten groeien voordat ze kunnen worden geplant.
Maar door de grootschalige kap zijn er momenteel onvoldoende gekweekte boompjes beschikbaar om alle nieuwe braakliggende - maar nog altijd als 'bos' in de boeken staande - percelen op te vullen.
Als burgers moeten we dus vooral een beetje geduld hebben.
En niet als jengelende kinderen blijven zeuren over een paar jaren braakland (en tien jaar ondermaatse boompjes, enzovoort, dertig jaar durende verstoring van het huidige ecosysteem).

Hoe dan ook reden te meer om bestaande zaailingen, zoals hier in het Middelstumerbos, tenminste te koesteren.
Denk ik dan, als leek.

Middelstumerbos, 4 september 2017. Zaailingen van eiken.Foto: Blogwachter.  

En/of jonge boompjes zo veel mogelijk te beschermen.
Maar in Uithuizen worden vrijwel alle jonge eikjes en passant meegenomen door de oogstmachine.
Want een snelweg is geen plaats voor kinderen om te spelen:

Uithuizen, 26 juli 2017. Het lot van bestaande onderbegroeiing van jonge eiken. Foto: Blogwachter.

Toevallig hebben de in het Dingebos massaal omver gereden boompjes ongeveer het formaat van de boompjes die Staatsbosbeheer - misschien: dát moet er wel bij - over enkele jaren weer wil (her)planten.

"Dat is toch mooi: de dorpskinderen die zelf hun eigen eikjes planten", verklaart een boswachter blijmoedig...
Helaas moet hiervoor wel aan een aantal voorwaarden worden voldaan:
1) Staatsbosbeheer moet, na de massale kap, weer een beetje geld hebben om jonge bomen aan te schaffen. (voor dit doel is er gelukkig een verdienmodel: de massale kap van grotendeels nog bruikbaar essenhout)
2) Op een plantage ergens ver weg moeten weer genoeg jonge eikjes beschikbaar zijn, groot genoeg om - in de woorden van Staatsbosbeheer - de concurrentie met de brandnetels aan te gaan.
3) Deze jonge bomen moeten vervoerd worden naar het betreffende bos, wat helaas ook weer geld kost.
4) De jonge boompjes moeten worden aangeplant. Hiervoor maakt Staatsbosbeheer gebruik van vrijwilligers, want we leven tenslotte in een participatiemaatschappij.

Een mooie droom:

Maar voorlopig in ieder geval... te duur.
Het goede nieuws is dat Staatsbosbeheer het eventuele herplanten ook een beetje aan de omwonenden overlaat.
Hier mogen wij ineens wél meebeslissen.
Want dát de hele boel plat gaat, is volgens Staatsbosbeheer 'nu eenmaal' een feit.
Vanwege die essentaksterfte, weet u nog?

Mogelijke oplossingen voor de toekomst

In theorie zouden we ons kunnen verlaten op de zaailingen.
Zoals massaal te vinden in het Middelstummerbos.

Middelstumerbos, 4 september 2017. Zaailingen van eiken.Foto: Blogwachter.

Maar afgaande op de situatie in Uithuizen en Wehe den Hoorn ziet de bodem in het Middelstumerbos straks meer zó uit:

Wehe den Hoorn, 5 september 2017. Verwoeste ondergrond. Foto: Blogwachter.

Beetje kansloos, die eerste jaren, voor eventuele zaailingen. 
Denk ik dan, als onnozele leek.
Want er is helaas weinig reden om aan te nemen dat de kap in het Middelstumerbos anders zal verlopen dan te Wehe en Uithuizen.

In dat geval zit er niks anders op dan te wachten op nieuwe zaailingen.
Ze zullen komen, zeker.
Maar helaas in overgrote meerderheid zaailingen van de es.
Want in de meeste gekapte bossen stonden immers vooral essen.
Kortom: mogelijkheden en kansen, zonder prijskaartje.
Kind kan de was doen.
Toch lijkt Staatsbosbeheer te bedanken voor al die gratis zaailingen, jonge boompjes en zelfs voor vele volwassen bomen (eiken!).

"Je moet niet denken in problemen maar in mogelijkheden."
"Eh...dat is mogelijk een probleem voor mij"

Staatsbosbeheer lijkt redenen te hebben om alles véél ingewikkelder te maken dan nodig is.  
Wel "leeft" Staatsbosbeheer "met ons mee". 
Om vervolgens geen millimeter af te wijken van de voorgenomen plannen, als ik afga op gesprekken met boswachters.
Zelf weet ik helaas niets beters te doen dan overal de schade op te nemen.
In de hoop de nu nog overgebleven bossen voor deze massale vernietiging gespaard kunnen blijven.

Gaat het Staatsbosbeheer werkelijk uitsluitend om de essentaksterfte?
Volgens een boswachter waren de meeste Groningse bossen ooit bedoeld productiebossen.
"Het blijft echter bos", staat in de brief die ik heb ontvangen.
Na enige discussie verklaarde een boswachter, dat wij op zich al blij mogen zijn dat Staatsbosbeheer uiteindelijk van de oorspronkelijke opzet is afgestapt.
Een variant op: "Eet je spruitjes nou maar op Jantje, want de kindertjes in Afrika hebben helemáál geen eten".
Het oorspronkelijke plan was immers kap, na pakweg veertig jaar.
Oogsten dus.
Want bomen zijn tenslotte gewoon een gewas, nietwaar?
Langzaam groeiend: dat moet er wel bij.

Cartoon verkregen via internet. Vrij vertaald: "RRRRRR. Hout! Kraaak. Boem. Maar maak je niet druk: de eerste dertig jaar ben je veilig"

Daarna kunnen er gewoon weer aardappelen op, of iets anders.
Omdat het gaat om een gewas kan/moet het land - net als met aardappelen eigenlijk - wel een paar jaartjes braak blijven liggen.
Maar ook hierover hoeven we ons geen zorgen te maken:
In den beginne was er bos.
Maar nu even niet.
Als God het wil zal het weer bos worden.

Inmiddels wijst alles erop dat het oorspronkelijke plan van Staatsbosbeheer - kappen na dertig á veertig jaar - wel degelijk wordt uitgevoerd.
Maar - dat is een beetje lastig - in een veranderend klimaat (letterlijk én figuurlijk) waarin het verzet tegen massale kap (begrijpelijkerwijs) almaar groeiende is.
Terwijl Staatsbosbeheer uitgerekend in dit (financiële) klimaat voor een enorme uitdaging staat: op korte termijn zeer veel zieke essen kappen, die gevaar opleveren voor de omgeving.

In zo'n geval probeer je blijkbaar om van de nood een deugd te maken.
Je probeert (bijvoorbeeld) nog een zakcentje uit de kap te halen.
Natuurlijk op voorwaarde dat er niet uitsluitend zieke essen worden gekapt.
Want (zie onderstaand artikel): "Als het hout is aangetast wordt het brandhout".
En tja, dat brengt minder op.

Krantenartikel over de Achterhoek, door Sjoerd van der Werf, Zelhem/Didam, verkregen via: http://www.bomenkapmeldpunt.nl/beleid/massale-kap-van-de-zieke-es-echt-nodig/

Dat wil zeggen: de aanleiding (essentaksterfte) voor de kap is nu tevens de smoes geworden voor nóg meer (onnodige) kap.
Nou ja: onnodig?
Volgens economische denkmodellen is het kappen juist onontkoombaar.
Het uitdunnen moet toch érgens van worden betaald?!

Uithuizen, 26 juli 2017. Oogst. Foto: Blogwachter.

Een kat in het nauw maakt rare sprongen.
Pas na afloop van de massale kap - zieke essen, gezonde essen, eiken, wilen, elzen, beuken, esdoorns, lijsterbessen, enzovoort - mogen de omwonenden meebeslissen.
Maar reden tot klagen hebben ze niet, want krijgen tenminste een aalmoes mee: 
"Het blijft bos".
Zijn we nu niet blij?
Nee, ik ben niet blij.
Al zijn er in het Dingebos - toegegeven - wel énkele eiken blijven staan:

Dingebos te Uithuizen, 26-06/10-08. Het lot van de eiken. Foto: Blogwachter.

Een schrale troost.
Want met de meeste eiken is het afgelopen.
In ieder geval in het Dingebos te Uithuizen, aangetast door - voor de goede orde - de essentaksterfte.
Wat hebben onderliggende niet-essen eigenlijk allemaal misdaan?

Dingebos te Uithuizen, 26-06/10-08. Het lot van de eiken. NB: mogelijk liggen hier ook enkele elzen bij: voor een leek als ik is het verschil achteraf slecht te zien op een foto. Hoe dan ook zijn het géén essen. Foto: Blogwachter.

Wellicht ten overvloede, onder op de stapel 'oogst' te Uithuizen:

Dingebos te Uithuizen, 2 september 2017. Gekapte eik. Foto: Blogwachter

En zo kan ik doorgaan.
Stonden deze niet-essen - hoofdzakelijk eiken, mogelijk enkele elzen of esdoorns, op de foto's tussen de stapels oogst - echt allemaal in de weg?

Dingebos te Uithuizen, 2 september 2017. De bomen met ruwe schors en oranje-rood gekleurd hout zijn eiken, mogelijk met een enkele els ertussen. Essenhout is uitzonderlijk licht van kleur. Foto: Blogwachter

Nu kan ik alleen maar hopen dat er nog iets moois wordt gemaakt van al dit gezonde hout:

"Eikehout ligt klaar om op maat te worden gezaagd", verkregen via: http://www.fenica.nl/timmerwerk.html

Maar het is zelfs niet uitgesloten dat al dit prachtige eikenhout - en mogelijk hier en daar elzenhout - in de versnipperaar zal gaan.
Om als biomassa te dienen voor onze kolencentrales.
Want daar is op dit moment veel behoefte aan.
Klinkt alsof het niet waar is?
Bekijk dan deze uitzending van Zembla: https://zembla.bnnvara.nl/nieuws/bos-als-brandstof

Cartoon verkregen via internet. Vrij vertaald: "Publiek: Hee Staatsbosbeheer, wat gebeurt er nou eigenlijk diep in het bos?" Vanonder het tapijt: "Vertrouw me: je wilt het niet weten"

Blogwachter tast, voorlopig in het duister.
Onder meer over het totale gebrek aan logica, achterliggende motieven, de eindbestemming van al dat mooie hout en vooral: over de nabije toekomst van onze dierbare (dorps)bossen.

Slechts van één ding kunnen we zeker zijn: