Kruisweg: de kap door het oog van een ecoloog

Via de Bomenridders werd mijn blog ontdekt door een ecoloog* uit een andere provincie.

Desondanks bleek hij al eerder, via derden (geen Bomenridders) van mij te hebben gehoord.
Nota bene met naam en toenaam, en niet per se positief...

Omdat 'iedereen wel van alles kan schrijven' wilde hij graag persoonlijk kennis maken.

Dan kon hij meteen een bezoekje brengen aan het bos te Kruisweg (Kloosterburen), om met eigen ogen te aanschouwen - wat altijd het beste is! - hoe dit relatief kleine dorpsbos er na de veelbesproken kapwerkzaamheden aan toe is.

Ook had de ecoloog ('E') nog geprobeerd om sceptische kennissen - 'die blog is zwaar overdreven' - mee te krijgen naar Kruisweg.

En naar Blogwachter (die zo overdrijft...) in het bijzonder - maar zij wilden niet...

Hut in dorpsbos te Kruisweg, noordelijk perceel.
Foto: Blogwachter, 29 september 2018

Voor mij kwam een bezoek van een echte - waarmee ik bedoel: zowel opgeleid als werkzaam op dit vakgebied - ecoloog als geroepen.
Want als 'ecologische leek' ben je betrekkelijk eenvoudig monddood te maken als het over bossen en bomen gaat - zeker door een organisatie met een goed geoliede PR-machine.

Restanten hut in dorpsbos te Kruisweg, noordelijk perceel.
Foto: Blogwachter, 29 september 2018

Gelukkig had E. zich niet laten ontmoedigen door de negatieve berichten.
Om twee uur in de middag stond hij voor de deur, doos met boeken onder de arm, kaplaarzen gereed. 
Na de thee, met een stukje applecrumble - elke ontmoeting met een bomenliefhebber is voor mij zowel een troost als een (broodnodige) aansporing om tóch maar weer 'door te zetten', kortom: een feestelijke gebeurtenis - wandelden we naar het bos, of wat er van over is.
De in ons bos door kinderen gebouwde hut (zie bovenstaande afbeeldingen) vond hij de mooiste door kinderen gebouwde hut die hij ooit in een bos had gezien:

Hut in dorpsbos te Kruisweg, noordelijk perceel.

Foto: Blogwachter, 20 maart 2018

Maar de magie op het bovenstaande plaatje is er na de kap wel af:

Want inmiddels - dat wil zeggen na al het geweld van de harvesters - staat de hut eigenlijk wel zo'n beetje... op instorten.
Hoewel ie strikt genomen weer zou kunnen worden opgebouwd, zal dit vermoedelijk niet gebeuren.
De hoge en oude bomen rondom de hut zijn nu bijvoorbeeld allemaal gekapt.
De essentie van het bos - het geritsel en gefluister - 'is niet meer'.
Daarbij: een hut hoort geheim te zijn.
Een échte hut hoort, kortom, in een écht bos, dat per definitie een oud bos is. 
Kinderen wéten dat, maar veel volwassenen lijken het te zijn vergeten...
Het 'bos' - u weet wel: die van 'bos blijft bos', het geruststellende mantra van de op het Hogeland actieve boswachters - hieronder lijkt nu duurzaam ongeschikt voor romantische kinderhutten: 

Dorpsbos te Kruisweg, centraal gedeelte.
Foto: Blogwachter, 29 september 2018

Tijd om met de deur in huis te vallen.
De toestand waarin ons bos zich bevindt viel E. níet mee.
Ik citeer:

'Het is nóg erger dan ik dacht...'

Zo viel het hem op dat de voor de harvester benodigde doorgangszone, die officieel drie meter breed moet zijn, te Kruisweg op verschillende plekken vele malen breder is uitgevallen.
Op onderstaande afbeelding is te zien dat zelfs de kolossale uitrijd-machine een onschuldig speelgoedautootje lijkt in vergelijking met de afmetingen van deze vijfbaansweg:

Extra brede 'doorgangszone' - een vijfbaansweg? - voor de harvester.Dorpsbos te Kruisweg, strook langs de zuidrand. Foto: Blogwachter, 29 september

Verder ziet een ecoloog in één oogopslag veel meer dan je zelf - al is het na tientallen rondjes door het gekapte bos - ooit had kunnen registreren.
Wel kan ik als leek bijvoorbeeld letten op blauw gemarkeerde of met groene linten behangen 'Toekomstbomen' die alsnog blijken te zijn gekapt:

Dorpsbos te Kruisweg, SBB lint geknoopt rond gesneuvelde tak.
Bij de tak behorende boom is nergens te bekennen. 
Foto: Blogwachter, 29 september

Dat zegt natuurlijk ook wel iets.
Incidentje?
Mwaaaah... oordeel zélf:

Vervelend is wel dat deze groene lintjes boomgroepen aangaven waarin volgens boswachters met wie ik door het bos gewandeld heb (bijvoorbeeld) meerjarige nesten te vinden waren.
Of om boomgroepen die om andere redenen een toegevoegde(!) ecologische waarde hadden.
En die kans op zulke eretekens ís al niet erg groot, bij het moderne bosbeheer.
Want voor zover ik weet waren er hooguit twee met groene lintjes behangen boomgroepen in dit bos.
Misschien was het hier?

Gemarkeerde bomen, dorpsbos te Kruisweg, centrale deel.
Foto: Blogwachter, 15 juli 2018

Of... hier?

Door SBB gemarkeerde boom in dorpsbos te Kruisweg, centrale deel.
Foto: Blogwachter, 15 juli 2018

Hoe dan ook: de in deze bosjes wonende vogeltjes - of andere destijds na 'grondige inspectie door onafhankelijke deskundigen' in ecologisch opzicht waardevol bevonden dieren - kunnen voorlopig naar hun nestjes/schuilplaatsen... tsja... fluiten?
Zou dit holletje bijvoorbeeld nog bereikbaar zijn?

Holen van kleine (knaagdieren) te Kruisweg, noordelijk perceel.
Foto: Blogwachter, 15 juli 2018

Voor veel dieren geldt vermoedelijk: dán maar onder de achtergebleven takken en stammen schuilen...

Gekapte niet-es te Kruisweg, noordelijk perceel.
Foto: Blogwachter, 29 september 2018

Totdat de volgende machine komt... want dát moet er wel bij.
Soort anti-kraak eigenlijk: je kan er elk moment worden uit geschopt...
E. is dan ook niet blij, met de staat waarin het bos zich bevindt.
Een ecoloog blijkt geen met lintjes behangen slachtoffer-bomen nodig te hebben om te zien waar en hoe belangrijke ecologische maatstaven met voeten (harvesters?) werden getreden.
Om te beginnen moet een aanzienlijk deel van de gekapte dikke bomen nog met de zogeheten 'uitrijder' uit het bos worden gereden.
Vervolgens komt de versnipperaar - ook geen kleine jongen - er nog eens overheen.
Helaas gewoonlijk pas als de rust nét een beetje is wedergekeerd.
Stel het je eens voor!
Schuilen onder al die takken en stammen is dus geen duurzaam veilig optie voor de weinige nog overgebleven opgejaagde dieren...

Platgereden egeltje in dorpsbos te Kruisweg, noordelijk perceel.
Foto: Blogwachter, 28 september 2018

'Dan is ons allerlaatste egeltje, dat nu misschien nog geluk heeft gehad, er óók geweest', merk ik op.
'Bij mij in de buurt zijn helemaal geen egeltjes meer', zegt E., 'dat komt door de intensieve landbouw'.
Het moge duidelijk zijn dat veel dieren - vleermuizen, egels - onze kleibosjes keihard nodig hebben, bij wijze van laatste toevluchtsoord in een omgeving die je langzamerhand wel een ecologische woestijn kunt noemen.
Al gaat het maar om een postzegel (één of enkele hectaren): alles wat niet keer op keer door landbouwmachines wordt omgewoeld dan wel systematisch plat gespoten is tenmínste beter dan niets.
Maar ook die laatste toevluchtsoorden verdwijnen dus nu op een rap tempo:

Dorpsbos te Kruisweg, noordelijk perceel.
Foto's: Blogwachter, 29 september 2018

Is er dan he-le-maal geen goed nieuws, volgens E.?
Niet echt.
Het blijkt, kortom, allemaal nóg erger dan gedacht.
Nog erger dus dan de verwoesting waar ik nu al een jaar en drie maanden bang voor ben...

Dorpsbos te Kruisweg, oogst.
Foto's: Blogwachter, 28 september 2018

'Oud bos is essentieel', aldus E., 'een bos heeft verschillende stadia nodig. Aan dit bos is, met de afvoer dan al dit hout, in één keer veertig jaar aan waarde onttrokken'.
'Wat bedoelt u precies met waarde?', vraag ik.
'Energie. Er is een verschil tussen voeding en energie. Omdat de grond hier vruchtbaar is, valt het hier - in tegenstelling tot de gekapte bossen op zandgronden - met de in de bodem aanwezige voeding nog wel mee. Maar de energie - de C-waarden - wordt met al dat dode hout eveneens afgevoerd uit het bos'.
'Terug bij af?', concludeer ik moedeloos. 
'Nou, dat nog nét niet...'.
Dit laatste bijvoorbeeld omdat enkele afgehakte of omgevallen bomen wel weer zullen uitlopen.
En als de wortels niet beschadigd zijn, dan gaat dit beslist sneller dan je denkt.
Dit is tenminste iets...
Dat de kruin van zo'n boom eruit ligt, of de bast beschadigd werd na een ontmoeting met een oogstmachine, is dus volgens hem niet altijd even dramatisch als het lijkt:

Dorpsbos te Kruisweg, noordelijk gelegen perceel. 
Foto: Blogwachter, 29 september

Een lichtpuntje...
Maar toch.
Wij blijven zitten met een gapend gat.
Gewoonlijk gaat de kiespijn over na het trekken van de kies.
Maar voor ons begint de ellende pas.
Dan heb ik het nog niet eens over al die opgejaagde, weggejaagde en vermoorde dieren.

Het is nooit leuk om 'ongelijk' te hebben - ongelijk is een bult - maar in dit geval hoopte ik stiekem dat E. zou zeggen: 'Ah joh, niks aan de hand, de natuur herstelt zich zó snel, daar heb jij geen idee van'.
En dat ik de ecoloog dan zou geloven...
Helaas, het zit er niet in...
Veertig jaar leven (opgebouwde energie) in de kolencentrale, versnipperaar, palletfabriek... 
Ook (juist!) volgens iemand die ervoor heeft doorgeleerd.
En die specht, die is volgens de ecoloog inderdaad vertrokken, omdat ie in dít bos niks meer te zoeken heeft.
Op zoek naar een ander bos, vermoedelijk, dat helaas morgen ook zal worden gekapt...

'Ze hadden alles gewoon kunnen laten staan', aldus E., 'veel bomen hier waren nog kerngezond, en veel aangetaste bomen hadden vermoedelijk nog lang mee gekund'.
Hij vertelt over een es in zijn eigen tuin, die twintig jaar geleden al ziek was, maar nog steeds leeft, 'elk jaar komen er toch weer nieuwe bladeren en takken aan'.

Langdurig - tientallen jaren - door ziekte geteisterde maar desondanks onverminderd levenslustige es. Foto Blogwachter, 1 oktober 2018.

Kortom: met name oude essen zijn levenskrachtiger dan je denkt.
Dit was goed te zien in de afgelopen, extreem droge zomer.
Na enkele extreem natte jaren trok de schimmel zich terug uit ons bos.
Verreweg de meeste rond de veertig jaar oude essen zagen er weer kerngezond uit:

Kruisweg, nu gekapte essen in het centrale deel van het bos
15 juli 2018, Foto Blogwachter

Maar volgens de boswachters was dit effect tijdelijk.
Wie heeft er gelijk: de ecoloog of de boswachters?
Nu is alles weg.
Ongelukkig genoeg zonder dat iemand zijn of haar gelijk heeft kunnen bewijzen.

Ik herhaal het nog maar een keer: volgens deze ecoloog had dit alles dus kunnen blijven staan.
Blijven líggen, desnoods.
Bijvoorbeeld na de diverse stormen die er ongetwijfeld vroeg of laat weer waren gekomen. 
Want zelfs met een grote hoeveelheid liggend dood hout - met een stapel dunnere bomen bij wijze van 'omgevallen woudreus' - weet de natuur volgens de ecoloog uiteindelijk altijd raad.
In dat geval had de natuur de 'operatie essentaksterfte' kunnen volbrengen.
Daar blijkt de natuur namelijk heel goed toe in staat.
Al kun je als mens soms best een handje helpen.
Bijvoorbeeld door af en toe eens één of enkele bomen om te trekken, zoals de ecoloog op zijn eigen erf eveneens regelmatig zegt te doen.

Af en toe valt er spontaan een boom om, eens.
Maar hoe groot is de kans nu helemaal dat die PRECIES op iemands hoofd valt?
Vrijwel nihil, aldus E.
Als het hard waait kun je gewoon beter niet in een bos gaan wandelen.
Na een fikse storm liggen er in het Kralingse bos te Rotterdam gewoonlijk diverse grote bomen om.
Vaak zelfs dwars over veelgebruikte paden.
Maar niemand - voor zover ik weet (mag hopen!) - komt daar op het idee om het héle bos voor de zekerheid te kappen...
Want dan gaat dus alles mee...

Kruisweg, centrale deel van het bos, lijsterbes.
Na de eerste kapactiviteiten op 16 juli stond deze er, nog nét, maar uiteindelijk heeft ie het niet gered, overigens net zomin als alle andere in dit bos aanwezige lijsterbessen.
Foto Blogwachter, 15 juli 2016 

Voor deze lijsterbes bijvoorbeeld had ik nog een beetje hoop, na de eerste dag van de kap.
Die machinist zou toch wel zien hoe mooi dat boompje is, meende ik...
Het hout brengt ook al niks op, en het slanke boompje leek niet in de weg te staan.
Maar deze lijsterbes, al vier meter hoog en aantrekkelijk voor uiteenlopende vogelsoorten, heeft het niet gered.
Waarom niet? 
Het stond niet in een officiële 'doorgangszone'...
In het hele bos staat overigens geen enkele lijsterbes meer overeind.
Hieronder nog een voorbeeld van collateral damage:

Eén van de vele voorbeelden van 'collateral damage' te Kruisweg.
In dit geval een in dit bos zeldzame soort, vóór en na de kap. 
Corridor tussen noordelijk en zuidelijk deel.
Foto's Blogwachter, resp. 28 juli/18 september 2018

E. benadrukt nog maar eens een keer hoe belangrijk het is om het dode hout in het bos te laten: er zit zoveel leven (energie) in.
Ecologisch gezien zijn we inmiddels dus zo ongeveer terug bij af, te Kruisweg.
Maar met de herplant kan het resthout natuurlijk niet blijven liggen.
Zo heeft de ene keuze - het dorpsbos te Kruisweg is en blijft een productiebos - gevolgen voor de andere...
Want de herplant was nodig omdat het hier gaat om een productiebos, en al het hout er dus uit moet, en wel voordat het te zwaar is aangetast.
Al het oude hout - dat geld opbrengt - gaat er dus uit, en de werkwijze van de harvesters en het belang van de bosbouwers ('meters maken', aldus E.) doen de rest.
Er blijft, kortom, niet veel onderbegroeiing over, laat staan oude bomen.
Uiteindelijk, als alles is opgeruimd en versnipperd, zal het in ons bos pas écht kaal en doods zijn, benadrukt E.
Er is weinig fantasie voor nodig om hem te geloven:

Kruisweg, centrale deel van het bos,
foto Blogwachter, 30 september 2018

Nu ja, genoeg erover.
'Loslaten' wordt vanaf nu het devies.
Want ik wil tenslotte geen vervelende azijnpisser worden...
Om het 'zeiken' af te leren nog éven mijn uitzicht, zoals het was:

Uitzicht op voormalig dorpsbos te Kruisweg vanaf Hogeweg.
Foto's: Blogwachter, zomer 2018

Nu rest een belofte voor een herplantplan, in dit centrale en in oorsprong mooiste en oudste deel van het bos:

Voormalig dorpsbos te Kruisweg, centraal deel.

Foto's: Blogwachter, september 2018

Zoek de verschillen.

Desondanks wordt er nog vrolijk gejoeld én gezongen (zie en hoor onderstaande video), zelfs (juist?) op dit systematisch kaalgeslagen perceel. 

Smaken verschillen...

Gelukkig maar!

Of liever: 'menos mal' - zoals de Spanjaarden, met hun enigszins melancholieke inslag - zouden zeggen.

Want 'gelukkig' vind ik zelf wel een béétje een groot woord, in deze dagen. 

* Ik heb de ecoloog niet gevraagd om toestemming voor persoonlijke naamsvermelding. Maar omdat ik mijn eigen naam met een pseudoniem tenminste verberg voor de zoekmachine, vermeld ik andermans naam zeker niet. Desgevraagd - dit in verband met de controleerbaarheid van dit verhaal - kan ik eventueel op verzoek (en vanzelfsprekend na instemming van de betreffende ecoloog) zijn naam bekend maken.

Bezorgde burger en boswachter: een gesprek

Hoe verloopt het gemiddelde gesprek tussen een boswachter van Staatsbosbeheer(SBB) en een 'bezorgde burger' die graag concreet antwoord wil hebben op gestelde vragen? 
Om te beginnen: antwoorden kríjg je, want de gemiddelde boswachter van SBB is beleefd en geduldig.
Maar wát voor vraag je ook stelt: er lijken steeds opnieuw enkele goed voorbereide standaardriedels te worden afgedraaid.
Terwijl veel Groninger kleibossen systematisch worden kaalgeslagen - dat wil zeggen: inclusief de gezonde (niet)essen - herhaalt de gemiddelde boswachter SBB in verschillende toonaarden en bewoordingen dát de essen ziek zijn, dát de harvesters zorgvuldig werken, dát het weliswaar 'een béétje pijn gaat doen', maar vooral: dát het wel weer aangroeit.
Kortom: dat ze overal een goede reden voor hebben en dat het erger líjkt dan het in werkelijkheid ís. 

Wel eens een Jehova's-getuige aan de deur gehad, en 'voor de grap' binnen uitgenodigd om eens 'in alle redelijkheid' mee te discussiëren?
Dát gevoel, kortom...

De hieronder gegeven antwoorden van één op het Hogeland actieve 'boswachter publiek' zijn in grote lijnen representatief voor de reacties van de meeste op het Groninger Hogeland actieve boswachters.
Ik heb de antwoorden dus niet verzonnen.
Het gaat om twee reacties op eerder geventileerde ongerustheid, uiteenlopende kritische vragen, en diverse blogs.
Maar de hieronder door een fictieve 'bezorgde burger' gestelde vragen zijn wel verzonnen.
Met deze kunstgreep hoop ik een beeld te kunnen schetsen van een karakteristiek gesprek tussen een willekeurige (kritische) burger en een boswachter van Staatsbosbeheer.
De oorspronkelijke teksten van deze boswachter waaruit ik de verschillende antwoorden heb 'geleend' staan in de oorspronkelijke samenstelling en volgorde onder/na/achter het hier volgende gesprek. 

Karakteristiek gesprek tussen burger en boswachter

Bezorgde burger(Bb): Pas geleden was ik in een bosje te Vierhuizen met uitsluitend eiken. Op een informatiebord stond dat het ging om de essentaksterfte. Toch waren veel eiken oranje gemarkeerd, hele groepen zelfs. 

Boswachter (Bw): Het vellen gebeurt met grote machines, zgn ‘harvesters’. Ondanks het feit dat deze machines relatief nauwkeurig kunnen werken, zal het soms nodig zijn een boom, niet zijnde es, om te zagen als die in de weg staat van de machine. Dat wordt wel zoveel mogelijk beperkt.

Bb: Zoals ik al zei: het gaat op dit perceel om eiken. In dit stuk bos is geen es te bekennen, laat staan een zieke. Ook te Bedum en Uithuizen valt op dat er na de kap veel eiken opgestapeld lagen. Wel is op het informatiebordje te Vierhuizen te lezen dat de houtopbrengst wordt gebruikt om de kosten van de hele operatie zoveel mogelijk te dekken... Geldt dit soms ook voor al die kerngezonde eiken? Dat kan toch niet waar zijn?!

Bw: Dat is het ook niet. De essenziekte hebben wij ook niet om gevraagd maar het is wel een feit. Voor de vele dorpsbosjes op het Hogeland van Groningen zijn indertijd bij de aanleg, nu zo'n 25 à 30 jaar geleden, vooral essen gebruikt omdat die het goed doen op klei. Het doel was toen productiebos met recreatief nevengebruik. Om die reden zijn er in die bosjes veel wandelpaden, soms later nog uitgebreid door initiatieven uit de dorpen.

Bb: Excuus dat ik u in de rede val. U geeft geen antwoord op mijn vraag. Ik vroeg of de houtopbrengst van de eikenkap óók wordt gebruikt om de kosten van de operatie essentaksterfte te dekken...

Bw: Staatsbosbeheer haalt de zieke essen niet weg om er aan te verdienen: de hele operatie kost uiteindelijk geld. De situatie is eenvoudig de volgende: we weten dat er aangetaste essen omvallen in bossen waar kinderen spelen en waar we mensen uitnodigen te gaan wandelen omdat er vaak veel paden zijn. Dan is de keuze duidelijk, toch? Het is geen leuke boodschap en de bossen gaan er inderdaad rigoureus anders uitzien (‘ravage’ is een goede beschrijving van wat de machines achterlaten) maar essentaksterfte is wel de realiteit.

Bb: Ik ontken niet dat veel essen ziek zijn. Maar het valt mij op dat Staatsbosbeheer weinig haast maakt met de percelen waar de meeste essen zwaar zijn aangetast, of zelfs morsdood. In dat geval gaat het meestal om relatief jonge essen. Zoals bijvoorbeeld in de bosjes bij Kattenburg. Terwijl jullie juist vliegende haast lijken te hebben om bospercelen waar verreweg de meeste essen er nog relatief gezond uit zien, zoals het dorpsbos te Kruisweg, alvast te kappen. Dan gaat het vaak om oudere essen, die nog wat opbrengen omdat ze nog niet of nauwelijks zijn aangetast. Dát is de realiteit. Zoals ik al zei: vaak worden op zulke percelen zelfs veel kerngezonde niet-essen gekapt. Die keuze lijkt mij dus eigenlijk helemaal niet zo duidelijk...

Bw: Nu hebben we te maken met erg progressieve essentaksterfte. Essen vallen, zeker als ze daarnaast ook besmet zijn met honingzwam, als gevolg hiervan gemakkelijk om. Dit is dus de situatie: wij nodigen mensen uit om in de bossen te komen wandelen, spelen enzovoort en we weten dat onvoorspelbaar bomen omvallen. En dat dat er steeds meer zullen worden. Staatsbosbeheer kiest ervoor om niet af te wachten tot er ongelukken gebeuren maar neemt de verantwoordelijkheid: alle aangetaste essen (en dat zijn bijna alle essen) die op 'boomlengte' afstand van wegen, paden, erven van buren enzovoort staan we worden gekapt. In het geval van veel dorpsbosjes; klein maar met veel paden, komt het er op neer dat veel bomen gekapt worden.

Bb: Afgelopen zomer was het op enig moment windkracht 8. Wat je dan ziet te Kruisweg is dat er hooguit een paar jonge en werkelijk morsdode boompjes omwaaien. Maar alles waar nog een beetje blad aan zit blijft staan. Afgezien daarvan: bij de Kattenburg-bosjes staan tientallen morsdode essen op minder dan een boomlengte afstand van een veelgebruikt fietspad en die zijn nog niet eens gemarkeerd. De door Staatsbosbeheer gemaakte keuzes lijken dus niet in de eerste plaats ingegeven door veiligheid...

Bw: Het probleem voor de essenbosjes in Groningen is dat het vaak klonen zijn van dezelfde boom. Dat wil zeggen dat ze dan genetisch identiek zijn en dus in gelijke mate vatbaar voor essentaksterfte. Hoewel we vitaal ogende bomen die geen risico opleveren (ook niet op termijn) laten staan, hebben we ervaren dat zo’n boom er korte tijd later erg slecht aan toe kan zijn.

Bb: Dat laatste is dus niet waar, want óveral op het Hogeland werden het afgelopen jaar grote aantallen vitaal ogende essen gekapt. Juist de gezondste essen werden gekapt! Te Kruisweg zien verreweg de meeste essen er nog relatief gezond of zelfs kerngezond uit, zoals ik al zei. Zeker in vergelijking met andere bossen die nog niet op de nominatie staan om gekapt te worden. Te Wehe den Hoorn zijn vorig jaar zomer nota bene honderden essen met een blauwe stip gekapt. Hoe verklaart u dát dan?

Bw: Op veel bomen daar zijn stippen geverfd in verschillende kleuren. De kleuren hebben elk een betekenis, over het algemeen worden blauw, rood en geel gebruikt. Blauw gemarkeerde bomen zijn zgn. ‘toekomstbomen’. Blauw betekent dus: “laten staan”. Oranje, rood of soms roze betekent: “deze boom weghalen”. Geel betekent dat er met die boom iets bijzonders aan de hand is, zoals bijvoorbeeld een (roof-) vogelnest of holtes voor vleermuizen. In Warffumerbos is echter eerder met geel geblest (ipv rood): dat levert wellicht onduidelijkheid op maar voor de machinist is het duidelijk.

Bb: Duidelijk. De kleurcodes zijn mij bekend. Al heb ik mijn twijfels over de zichtbaarheid van die blauwe stippen voor iemand die - bijvoorbeeld in de regen - hoog in zo'n comfortabele cabine zit. Al zou hij het willen, hij kán vaak niet eens uitstappen omdat de grond bezaaid ligt met wiebelende boomstammen... Te Kruisweg viel overigens al na een halve dag kappen op dat diverse 'Toekomstbomen' het niet gered hebben. Een stuk of drie zijn tot anderhalve meter boven de grond afgezaagd en veel meer andere gezonde bomen zijn zwaar beschadigd, om het over de onderbegroeiing van lijsterbessen en kleine eikjes, esdoorns en elzen niet te hebben. Maar u gaf wéér geen antwoord op mijn vraag. Waarom werden al die blauw gemarkeerde bomen te Wehe alsnog gekapt?! En die grote aantallen kerngezonde elzen in datzelfde bos?

Bw: Een 'harvester' is een grote machine die met veel geraas en geweld bomen velt. Wat hij achterlaat in de bosvakken ziet er heftig uit. Het lijkt een ravage, waarvan we begrijpen dat het weerstand oplevert. Maar bos ontwikkelt zich ook weer redelijk snel en er ontstaat nieuwe ondergroei en meer groeiruimte voor de bomen die er nog staan.

'Kap maar bomen genoeg'.
Cartoon verkregen via internet.

Bb: Bedankt voor alle begrip. Helaas kan ik niet zo goed geloven in herstel op korte termijn. Want de enige ondergroei die het nu op de kaalgeslagen percelen te Wehe den Hoorn goed lijkt te doen is de uitheemse Berenklauw. Het was toch veel beter geweest om de bestaande onderbegroeiing van elzen, eiken, esdoorns en lijsterbessen zoveel mogelijk te behouden? Verder liggen er vooral stapels onbruikbaar hout die niet worden opgeruimd. Dan nog wat uitgezaaide essen, terwijl juist de jongste essen het zéker niet zullen redden. Kortom: het LIJKT geen ravage, het ís een ravage. En laten we eerlijk wezen: dat zal voorlopig nog wel even zo blijven. Eigenlijk kun je wel zeggen dat deze bossen voor een complete generatie verloren zijn...

Bw: In nauw overleg met de inwoners van Vierhuizen is er een plan gemaakt voor de toekomst van het bos. Deels zal er worden her-geplant en deels zal er natuurlijke verjonging optreden.

'O, was het maar vast toekomst!'.
Sigmund. Verkregen via internet.

Bb: Gelukkig blijkt er voor dit bos een herplantplan te zijn gemaakt. Te Kruisweg overigens ook. Maar zonder de druk van bepaalde burgers zou dit niet gebeurd zijn, vrees ik. Want in verreweg de meeste bossen wordt alles op z'n beloop gelaten. Door de stapels hout en de diepe kuilen zijn veel bossen zo ongeveer onbegaanbaar geworden. Verder maak ik me zorgen over de aard van de herplant. Een 'veer' - de stok met twee takjes die steeds vaker voor herplant doorgaat - zal het niet redden in een droge zomer... Wie gaat de jonge aanplant eigenlijk water geven en beschermen tegen vraat, spelende kinderen, concurrerende brandnetels, berenklauw, enzovoort?

Bw: Dit ingrijpen als gevolg van de essentaksterfte is onvermijdelijk. Op langere termijn levert het gevarieerdere en robuustere bossen op dan de monoculture essenbossen die nu zo kwetsbaar blijken.

Vrij vertaald: 'Geheel in overeenstemming met het groene hart van onze organisatie zullen we méér bomen planten dan we strikt genomen hebben gekapt.'
Cartoon verkregen via internet.

Bb: Laten we het hopen... Maar met een werkelijk zorgvuldig beleid zou het herstel zoveel sneller kunnen verlopen. Bijvoorbeeld met gefaseerde en/of handmatige kap. Dan kunnen onderbegroeiing en gezonde bomen zoveel mogelijk behouden blijven...

Bw: Vitale bomen worden zoveel mogelijk gespaard. 

Bb: Dat is niet mijn indruk. Misschien heb ik een brilletje nodig, maar een cámera liegt toch niet? Ik heb geen tientallen maar eerder honderden foto's van gekapte essen én niet-essen die voor een leek kerngezond lijken... Vooral het grote aantal gekapte eiken valt op. Je kunt je bijna niet aan de indruk onttrekken dat deze eiken óók worden gekapt om 'de kosten van de hele operatie zoveel mogelijk te dekken'...

Bw: Deze hele operatie kost erg veel geld. Het gezaagde hout wordt verkocht, dat is een feit en ook daar doen we niet geheimzinnig over. Maar deze opbrengsten kunnen de uiteindelijke kosten bij lange na niet dekken. 

Bb: Dus dit betekent dat er inderdaad zoveel eiken, elzen, esdoorns en andere kerngezonde loofbomen op leeftijd worden gekapt vanwege de houtopbrengst? Ik vind het nogal wat. De essentaksterfte is op zichzelf al een ecologische ramp. Je zou zeggen dat elke gezonde, volwassen boom in zo'n kaalgeslagen gebied gekoesterd zou moeten worden. Al is het maar voor alle vogels, vleermuizen, reeën en andere dieren die van het bos afhankelijk zijn. Bijvoorbeeld te Vierhuizen. Het lijkt mij persoonlijk nogal riskant om met een harvester zo'n mooi eikenbosje in te rijden. Verder zijn er zo opvallend véél eiken gemarkeerd in een deel van dit eikenbos. Dit is geen dunnen meer, maar verjongen als je het mij vraagt...

Bw: De eiken, waar het hier om gaat zijn inderdaad geen essen en ook niet ziek. Het aanleggen van een dunningspad voor toekomstig bosbeheer stond gepland voor over een jaar of twee maar is naar voren gehaald, nu de machines er toch zijn. Meer steekt daar niet achter. Ook in de andere aangehaalde voorbeelden zijn geen bomen gekapt omdat ze meer geld opleveren maar omdat ze in een dunningspad stonden, die worden aangelegd zodat toekomstig bosbouwwerk veel minder impact heeft in deze bossen.

Bb: Hmm. De gemarkeerde bomen leken geen bepaalde route te vormen... En als die harvester tóch terug moet komen om t.z.t. over dat nu aangelegde pad te rijden, kun je dat pad toch net zo goed op dát moment aanleggen? Maar goed: als leek sta je eigenlijk al snel met je mond vol tanden, in gesprek met een boswachter zoals u. Eerlijk gezegd heb ik soms het gevoel dat Staatsbosbeheer een beetje misbruik maakt van de status van 'deskundige'. Op die manier heeft Staatsbosbeheer altijd het laatste woord zodra je serieuze twijfels uit over het door Staatsbosbeheer gekozen beleid... Dan ben je iemand die 'overal beren ziet op de weg'. Maar u kunt toch niet ontkennen dat de provincie een goede reden moet hebben gehad om de kap te Kruisweg, Warffum en Vierhuizen tenminste tijdelijk stil te leggen? Dat doen ze toch niet zómaar?! 

Bw: Omdat we beseffen dat deze operatie een enorme impact heeft op de leefomgeving van omwonenden, hebben we e.e.a. open, eerlijk en transparant gecommuniceerd  naar de omgeving. Ook met de bomenridders en de schrijfster van dit artikel zijn we in gesprek en ze weten van het hoe en waarom. Zij kiezen er voor, ongetwijfeld met de beste bedoelingen, om dit verhaal niet te geloven maar er van uit te gaan dat Staatsbosbeheer de essentaksterfte aangrijpt om flink geld te verdienen, zo ook in Vierhuizen.

Bb: Kiezen?! Dit vind ik een wat vreemde woordkeus... Door het zó te formuleren word ik eigenlijk op een nette manier weggezet als een soort complotdenker... 'Beste bedoelingen' klínkt natuurlijk wel heel beleefd. Maar als ik Staatsbosbeheer 'met de beste bedoelingen' willens en wetens blijf lastig vallen zonder goede reden, dan suggereert dit onwillekeurig dat ik niet goed bij mijn hoofd ben. Of dat ik gewoon van 'zeiken om het zeiken' houd, zoals dat heet. Daar komt bij dat ik nergens(!) beweerd heb dat Staatsbosbeheer 'flink geld verdient' aan de essentaksterfte. Lees al mijn gepubliceerde blogs er maar op na. Was het maar waar, zou ik bijna zeggen! Want dan zou er tenminste budget zijn voor handmatige en/of gefaseerde kap, en voor fatsoenlijke herplant op korte termijn. Ik wéét dat Staatsbosbeheer door recente bezuinigingen op natuurbeleid krap bij kas zit. Dáár heb ik alle begrip voor. Maar voorlopig begrijp ik toch niet helemaal waarom Staatsbosbeheer bepaalde keuzes maakt. In het Warffumerbos wordt bijvoorbeeld gekapt, terwijl er in het dichter bij het dorp gelegen dorpsbos te Warffum - waar veel kinderen lijken te spelen - duidelijk veel meer dode bomen staan dan in het verderop gelegen Warffumerbos... Maar ja dat zijn wel dunne én morsdode bommen die duidelijk niets meer opbrengen na de kap terwijl er in het Warffumerbos wel iets te oogsten valt... Veel essen daar blijken ongeveer vijftig jaar oud te zijn!

Bw: In Warffum is nog een extra reden om bomen te zagen: op verzoek van Pro rail worden risicobomen in een strook van 20 m vanaf het spoor weggehaald, ook als het niet om essen gaat. 

Vrij vertaald: 'Het 9/11 excuus: we gooien onze staatsbossen plat om te zorgen dat terroristen zich daar niet meer kunnen verstoppen...'
Cartoon verkregen via internet.

Bb: Ja, zo is er altíjd wel een smoes! Als Staatsbosbeheer even geen goede reden kan verzinnen krijgt een derde partij de schuld. Dit is voor mij zo moeilijk te controleren. Nog even, en ik heb er een dagtaak aan. Staatsbosbeheer kan wel van alles beweren! Waar het op neer komt, linksom of rechtsom, is dát onvoorstelbaar veel bomen plat gaan. En helaas niet uitsluitend de zieke essen! Alsof de veiligheid van de burgers niet op een meer verantwoorde manier kan worden gegarandeerd. Dat wil zeggen: zonder meteen het grootste deel van de Groninger kleibossen te, tja, slópen... 

Bw: In het Warffumerbos zijn al veel aangetaste essen geheel of gedeeltelijk omgevallen. Het gaat dus ook hier om essen.

Bb: Wéér die veiligheid... In het Warffumerbos zijn evenals elders vooral veel niet-essen gemarkeerd. Zoals bezorgde burger Marius Verhaar eveneens opmerkt. Toch wordt die veiligheid telkens weer als excuus gebruikt, óók als het gaat om kerngezonde bomen die in normale omstandigheden helemaal geen gevaar opleveren... In de wetenschap noem je zoiets een 'vals dilemma': doen alsof er maar twee mogelijke oplossingen zijn. In dit geval: onveilige situaties accepteren - met alle mogelijke gevolgen van dien - óf totale kaalslag. Naar mijn idee klopt dit niet, want er zijn meer manieren om met de essentaksterfte om te gaan zonder onveilige situaties! Maar als ik vragen blíjf stellen - gewoonlijk omdat ik geen bevredigende antwoorden krijg - word ik weggezet als een complotdenker die overal iets achter zoekt... Zou het bijvoorbeeld geen goed idee zijn om de bossen van tijd tot tijd te onderhouden, en de dode takken boven wandelpaden gewoon te snoeien? 

Enzovoort, en zo verder...

Toelichting en verantwoording

Verzonnen?
Overdreven?
Vergezocht?

Nogmaals: alle antwoorden komen uit een - met toestemming van de betreffende boswachter - doorgestuurde e-mail en uit een eerder gepubliceerde reactie van dezelfde 'boswachter publiek' op een boswachtersblog. 
De betreffende e-mail en blog-reactie zijn hieronder ter inzage afgebeeld.
Het ging in dit geval om twee aaneengesloten reacties van deze boswachter: niet uitsluitend op mijn eigen vragen, maar bijvoorbeeld ook op de vragen en opmerkingen van bezorgde burgers uit Warffum. 

Wel is het gesprek als geheel fictief.
De antwoorden zijn dus niet letterlijk een reactie op de hierboven gestelde vragen.
Maar alle vragen die de fictieve 'burger' in bovenstaand fictief gesprek stelt heb ik zelf op enig moment - in deze of vergelijkbare bewoordingen - aan medewerkers van Staatsbosbeheer gesteld.
Verder komen al deze vragen en opmerkingen aan de orde in de door mij eerder op deze blog gepubliceerde teksten, of in vragen en reacties van andere bezorgde burgers.
De antwoorden op kritische vragen zijn eigenlijk steeds zo'n beetje hetzelfde.
Kortom: de boswachters lijken er 'voor te kiezen' - om hun eigen woorden maar eens te gebruiken - om te volharden in ontwijkende antwoorden, drogredenen of beleefd geformuleerde, maar desondanks nogal suggestieve beschuldigingen naar kritische burgers.

Alle passages uit de door de boswachter geschreven teksten zijn slechts één keer gebruikt en integraal overgenomen (met uitzondering van de doorgestreepte zinnen).

Vrij vertaald: 'het goeie nieuws van de kaalslag: al mijn allergieën zijn verdwenen!'
Cartoon verkregen via internet

Uit een e-mail van een boswachter publiek:

Hierbij een zo helder mogelijk antwoord. Je schrijft: "eiken kappen om kosten #essentaksterfte te dekken?? Kan niet waar zijn." Dat is het ook niet. De essenziekte  hebben wij ook niet om gevraagd maar het is wel een feit. Voor de vele dorpsbosjes op het Hogeland van Groningen zijn indertijd bij de aanleg, nu zo'n 25 à 30 jaar geleden, vooral essen gebruikt omdat die het goed doen op klei. Het doel was toen productiebos met recreatief nevengebruik. Om die reden zijn er in die bosjes veel wandelpaden, soms  later nog uitgebreid door initiatieven uit de dorpen. Nu hebben we te maken met erg progressieve essentaksterfte. Essen vallen, zeker als ze daarnaast ook besmet zijn met honingzwam, als gevolg hiervan gemakkelijk om. Dit is dus de situatie: wij nodigen mensen uit om in de bossen te komen wandelen, spelen enzovoort en we weten dat onvoorspelbaar bomen omvallen. En dat dat er steeds meer zullen worden. Staatsbosbeheer kiest ervoor om niet af te wachten tot er ongelukken gebeuren maar neemt de  verantwoordelijkheid: alle aangetaste essen (en dat zijn bijna alle  essen) die op 'boomlengte' afstand van wegen, paden, erven van buren  enzovoort staan we worden gekapt. In het geval van veel dorpsbosjes; klein maar met veel paden, komt het er op neer dat veel bomen gekapt worden. Vitale bomen worden zoveel mogelijk gespaard. Deze hele operatie  kost erg veel geld. Het gezaagde hout wordt verkocht, dat is een feit en ook daar doen we niet geheimzinnig over. Maar deze opbrengsten kunnen de uiteindelijke kosten bij lange na niet dekken. Omdat we beseffen dat deze operatie een enorme impact heeft op de leefomgeving van omwonenden, hebben we e.e.a. open, eerlijk en transparant gecommuniceerd  naar de omgeving. Ook met de bomenridders en de schrijfster van dit artikel zijn we in gesprek en ze weten van het hoe en waarom. Zij kiezen er voor, ongetwijfeld met de beste bedoelingen, om dit verhaal niet te geloven maar er van uit te gaan dat Staatsbosbeheer de essentaksterfte aangrijpt om flink geld te verdienen, zo ook in Vierhuizen. De eiken,  waar het hier om gaat zijn inderdaad geen essen en ook niet ziek. Het aanleggen van een dunningspad voor toekomstig bosbeheer stond gepland voor over een jaar of twee maar is naar voren gehaald, nu de machines er toch zijn. Meer steekt daar niet achter. Ook in de andere aangehaalde voorbeelden zijn geen bomen gekapt omdat ze meer geld opleveren maar omdat ze in een dunningspad stonden, die worden aangelegd zodat toekomstig bosbouwwerk veel minder impact heeft in deze bossen. Een 'harvester' is een grote machine die met veel geraas en geweld bomen velt. Wat hij achterlaat in de bosvakken ziet er heftig uit. Het lijkt een ravage, waarvan we begrijpen dat het weerstand oplevert. Maar bos  ontwikkelt zich ook weer redelijk snel en er ontstaat nieuwe ondergroei en meer groeiruimte voor de bomen die er nog staan. In nauw overleg met de inwoners van Vierhuizen is er een plan gemaakt voor de toekomst van het bos. Deels zal er worden her-geplant en deels zal er natuurlijke  verjonging optreden. Dit ingrijpen als gevolg van de essentaksterfte is onvermijdelijk. Op langere termijn levert het gevarieerdere en  robuustere bossen op dan de monoculture essenbossen die nu zo kwetsbaar blijken. 

Uit een reactie op een boswachtersblog:

In reactie op de vragen van Bert Jan Wolfs en Marius Verhaar: Het probleem voor de essenbosjes in Groningen is dat het vaak klonen zijn van dezelfde boom. Dat wil zeggen dat ze dan genetisch identiek zijn en dus in gelijke mate vatbaar voor essentaksterfte. Hoewel we vitaal ogende bomen die geen risico opleveren (ook niet op termijn) laten staan, hebben we ervaren dat zo’n boom er korte tijd later erg slecht aan toe kan zijn. Staatsbosbeheer haalt de zieke essen niet weg om er aan te verdienen: de hele operatie kost uiteindelijk geld. De situatie is eenvoudig de volgende: we weten dat er aangetaste essen omvallen in bossen waar kinderen spelen en waar we mensen uitnodigen te gaan wandelen omdat er vaak veel paden zijn. Dan is de keuze duidelijk, toch? Het is geen leuke boodschap en de bossen gaan er inderdaad rigoureus anders uitzien (‘ravage’ is een goede beschrijving van wat de machines achterlaten) maar essentaksterfte is wel de realiteit.
Dan het Warffumerbos: Op veel bomen daar zijn stippen geverfd in verschillende kleuren. De kleuren hebben elk een betekenis, over het algemeen worden blauw, rood en geel gebruikt. Blauw gemarkeerde bomen zijn zgn. ‘toekomstbomen’. Blauw betekent dus: “laten staan”. Oranje, rood of soms roze betekent: “deze boom weghalen”. Geel betekent dat er met die boom iets bijzonders aan de hand is, zoals bijvoorbeeld een (roof-) vogelnest of holtes voor vleermuizen. In Warffumerbos is echter eerder met geel geblest (ipv rood): dat levert wellicht onduidelijkheid op maar voor de machinist is het duidelijk.

In het Warffumerbos zijn al veel aangetaste essen geheel of gedeeltelijk omgevallen. Het gaat dus ook hier om essen. Het vellen gebeurt met grote machines, zgn ‘harvesters’. Ondanks het feit dat deze machines relatief nauwkeurig kunnen werken, zal het soms nodig zijn een boom, niet zijnde es, om te zagen als die in de weg staat van de machine. Dat wordt wel zoveel mogelijk beperkt. In Warffum is nog een extra reden om bomen te zagen: op verzoek van Pro rail worden risicobomen in een strook van 20 m vanaf het spoor weggehaald, ook als het niet om essen gaat.